VSD: Verem savaş dispanseri
DGT: Doğrudan Gözetimli Tedavi
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından tüberküloz kontrol programları için önerilen tedavi yöntemi Doğrudan Gözetimli Tedavi (DGT)'dir. 2003 yılında pilot uygulamaya geçilmiş ve 2006 yılında DGT uygulamaları yaygınlaştırılarak tüm ülke genelinde uygulanmaya başlanmıştır. DGT uygulamalarında tüberküloz hastası DGT gözetmeni eşliğinde günlük ilaçlarını içer. Bu uygulamanın sonunda hasta ve gözetmen tarafından aylık DGT izlem cetveli doldurularak imzalanır. DGT gözetmeni hastanın tedaviye uyumuna destek olur. Hastaya ilaçlarını içiremediği günleri de kayıt altına alarak ilgili birimlere bildirir. Böyle bir durumda ilgili aile hekimi veya dispanser hekimi hastaya ilaçlarını alması konusunda olumlu telkinlerde bulunmalıdır. DGT uygulamaları ile tedavi başarısı ve kür oranları artarken hastalık insidansı düşmektedir. Ayrıca nüks oranları, ilaç direnci oranları da düşmektedir. Etkili ve başarılı bir tedavi için, aktif olarak hastalara ilaç içirmek gereklidir. DGT uygulamalarında her aşamada yapılması gerekli olan denetim ve değerlendirme, başarı oranlarını artırmaktadır. DGT uygulaması, tüm sağlık personelinin öncelikli görevlerindendir. DGT uygulamalarının planlayıcısı VSD’lerdir. DGT planlaması VSD tarafından yapıldıktan sonra hastanın tüberküloz ilaçlarının takibi DGT gözetmenine, DGT ile ilgili sürecin takibi ise İlçe Sağlık Müdürlüğü/TSM desteğinde VSD’ye aittir. Tüberküloz hastasının tedaviye uyumu ve tedavisini başarıyla tamamlaması ile ilgili sorumluluk il sağlık müdürlüğüne aittir.
VEREM HASYALARINI YARDIM
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ile Bakanlığımız arasında 12.12.2017 tarihinde yapılan protokol kapsamında psiko-sosyal ve mali kayıp yaşayan hastalara yönelik şartlı-düzenli nakdi sosyal yardım programı başlatılmıştır. Bu yardımın şartı; hastaya VSD personeli gözetiminde DGT uygulanmasıdır. Nakdi yardımdan yararlanan hastalar ile ilgili güncellemeler hastanın kayıtlı olduğu dispanserin sorumluluğundadır. Diğer sağlık kuruluşları tarafından yapılan DGT uygulamalarında DGT’nin fotoğraf/videoları hastanın kayıtlı olduğu VSD birimine ulaştırılmalıdır. Bu fotoğraf/videolar tıbbi gerekçe olmaksızın 5 iş günü VSD’ye gönderilmezse HSYS sosyal yardım modülündeki hastanın yardımı durdurulmaktadır
TEMASLI TARAMASI
Temaslı: Bulaştırıcı TB hastası ile aynı havayı paylaşan ve TB basiline maruz kalan kişidir. Bu kişiler ev içi ve ev dışı olarak ayrılır. Ev dışı temaslılar; işyeri, okul, yurt, kışla, cezaevi vb. ortamlarda hasta ile birlikte bulunan kişilerdir. Temaslı muayenesinin amacı; a) Kaynak olguyu, b) Hastanın basil bulaştırdığı kişileri, c) Hasta ile aynı kaynaktan basil alıp hastalanmış kişileri saptamaktır. Temaslılar, hasta tanı aldıktan sonraki bir hafta içinde tüberküloz hastalığı yönünden kontrolden geçirilir, muayene edilir. Temaslıların sonraki muayeneleri; ilk muayenenin 3., 6., 12. aylarında yapılır; 18. ve 24. aylarda da yapılması önerilir.
BİLDİRİM
Ülkemizde bildirimi zorunlu olan hastalıklar içinde tüberküloz da yer almaktadır. 1930 yılında yayımlanmış olan 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun 113 üncü maddesi ile verem hastalığının bildirimi zorunlu kılınmıştır. Bakanlığımızca 2004 yılında yayınlanan “Bulaşıcı Hastalıkların İhbarı ve Bildirim Sistemi Yönergesi”ne göre tüberküloz A Grubu bildirimi zorunlu hastalıkların arasında yer almaktadır. 30.05.2007 tarihli ve 26537 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Bulaşıcı Hastalıklar Sürveyans ve Kontrol Esasları Yönetmeliği’nin 10 uncu maddesi gereğince tüberküloz hastalığının bildirimi zorunludur (Değişik: RG-2/4/2011-27893, Değişik: RG-4/5/2019-30764). Kesin tüberküloz tanısı konulan hastaların, 24 saat içinde İlçe Sağlık Müdürlüğü/Toplum Sağlığı Merkezine bildiriminin yapılması gereklidir. Tüberküloz hastalarının ve tüberküloz kontrol faaliyetlerinin kayıt altına alınması amacıyla VSD’ler tarafından web tabanlı Ulusal Tüberküloz Sistemi (UTS) kullanılmaktadır. İl genelinde tüberküloz tanısı koyan tüm kurumların UTS’den de bildirim yapması gereklidir.
İLAÇ İKMAL FAALİYETLERİ
Bilindiği üzere anti tüberküloz ilaçları, tüberküloz tanısı alan hastalara ve koruma tedavisi alanlara ücretsiz olarak verilmektedir. Tüberküloz ilaçlarının hastalara bedelsiz verilmesi ile ilgili mevzuat 2010/725 sayılı Bakanlar Kurulu kararına dayanmaktadır. İlçe Sağlık Müdürlüğü/TSM’ler, DGT uygulanan tüberküloz hastalarının ilaçlarının VSD’lerden temin edilmesi ve ilgili hastalara/DGT gözetmenlerine ulaştırmakla görevlidir. Bu ilaçların temini, üçer aylık dönemler halinde illerin anti tüberküloz ilaç taleplerinde bulunması ve ayakta tedavi gören hastaların kullandığı ikinci seçenek ilaçların ihtiyaç halinde Genel Müdürlüğümüzden kargo yoluyla temin edilmesi olmak üzere iki şekilde sağlanmaktadır.
İkinci seçenek ilaç talepleri VSD’ler tarafından yapılmalıdır. İlaç talebi; ilaç talep formu, hastanın epikriz raporu, ilaç kullanım raporu ve reçetesi faks/eposta gönderilerek yapılır. Kargoda geçen zaman da göz önünde bulundurularak, hastanın ilaçsız kalmaması için hastanın bir aylık ilacı bitmeden, talebin en az 3 gün önceden yapılmasına dikkat edilmelidir. Hazırlanan ilaçların kayıtları güncel olarak tutulmalı, ilaçların sirkülasyonu “İlaçlar ve Ecza Deposunda Bulundurulan Ürünler ile İlgili İyi Dağıtım ve Muhafaza Uygulamaları Kılavuzu”nda yer alan "ilk giren ilk çıkar" ilkesine uygun olarak sağlanmalı ve sistemin doğru şekilde çalıştığını görmek üzere kontroller yapılmalıdır. İlaç ve malzemeler kullanım talimatlarında belirtilen şartlarda muhafaza edilmelidir. İlaç depolarında miadı geçmiş, mahkemelerle herhangi bir ilgilisi bulunmayan ve mevzuata göre imhasında bir engel olmayan ilaçların mutlaka tıbbi atık yönetmeliğine uygun şekilde imha edilmesi gerekmektedir. Bu konudaki esas sorumluluk il sağlık müdürlüğüne aittir. Ancak Daire Başkanlığınca mahkemelik olduğuna dair yazı gönderildiği için depoda bekletilen ilaçlar Bakanlıktan bir talimat gelmedikçe asla imha edilmemelidir. İlaçlarla ilgili olarak Genel Müdürlüğümüzden gönderilen Malzeme Kaynak Yönetim Sistemi üzerinden kesilen Taşınır Kayıt İşlem Fişleri ivedi olarak imzalanarak geri gönderilmelidir. İlaçların prospektüslerinde belirtilen kurallara uygun olarak; uygun oda sıcaklığında, güneş ışığı görmeyen, ısı ve nem takibinin yapıldığı depolarda, mümkünse kilitli dolaplar içinde saklanmasına özen gösterilmelidir. İlaçların saklandığı koliler, yerle direkt temas halinde bulundurulmamalıdır. İlaç paketlerinin su baskını vb. olumsuz koşullardan etkilenmemesi için koliler yerden en az 50 cm yükseklikte, tercihen raflarda muhafaza edilmelidir. İlaçlar hastalara teslim edilmeden önce; mutlaka eldiven takılarak, gün ışığı ve ısıdan uzak bir yerde günlük paketler halinde (DGT paketi) hazırlanmalıdır.
EĞİTİM
Hekim, tedavisine başlanan her hastaya, ilaçları verilmeden, hastalığın tedavisi, yan etkileri ve tedavinin sürekliliği konusunda temel bir eğitim vermelidir. Dispanserin, bütün çalışanları ile hastanın güvenini ve saygısını kazanarak tedaviye biyopsikososyal yaklaşım içinde hizmet sunumu hastanın uyumunu artıracaktır. Hastaya ve ailesine verilen eğitim, hastanın tedaviye uyumunu arttırır. Hastalığın sonuçları, tedavi edilmediğinde ortaya çıkabilecek sorunlar, tedavinin etkinliği, ilaçlara bağlı yan etkiler ve DGT’nin önemi konularında bilgi verilmelidir. Tanı alan hasta ve hasta yakınlarına “Verem (Tüberküloz) Bilgilendirme Rehberi ve Verem Hastalarının Hak ve Sorumlulukları” rehberi verilmelidir. Bu rehber VSD’lerde mutlaka bulundurulmalıdır.
MOBİL TARAMA
Mobil tarama hizmetleri 2006/61 sayılı genelge kapsamında yürütülmektedir. Mobil tarama ekipleri (MTE), Tüberküloz Tanı ve Tedavi Rehberi ile riskli grup olarak belirlenmiş olan ceza infaz kurumlarında yıllık düzenli tüberküloz taraması yapar. İl Sağlık Müdürlüğü, bu yerlerin yılda en az bir kere taranması için tüberküloz il koordinatörü ile koordineli çalışma yürütmeleri ve bölgelerine intikal eden mobil tarama ekiplerine tarama faaliyetlerinde destek olmaları gerekir. İlinde Mobil Tarama Ekibi bulunan Tüberküloz İl Koordinatörleri; MTE faaliyetlerinin, ekip bilgilerinin ve tarama sonuçlarının UTS’ye girilmesinden esas olarak sorumludurlar. Tarama programının yürütülmesindeki esas sorumluluk MTE’lere ait olsa da; filmlerin değerlendirilmesi, şüpheli hastaların değerlendirilmesi ve takibinden her ilin kendisi sorumludur. Tüberküloz şüpheli olarak tespit edilen kişi UTS’ye tüberküloz şüpheli olarak kayıt edildikten sonra hastanın takibinden, hastanın tespit edildiği kurumun bulunduğu ilin sağlık müdürlüğü sorumludur. İl, TB tanısı aldığını öğrendiği hastayı ayrıca MTE’nin il sağlık müdürlüğüne de bildirir. MTE’ler dönem faaliyetlerinin Daire Başkanlığına bildiriminde güncel formlar kullanmalıdır. Askeri birlikler TB risk gruplarından çıkarılmıştır. Dolayısıyla rutin taramalar içinde yer almayacaktır. Ancak indeks vaka çıkması durumunda temaslı muayenesi kapsamında MTE ilgili askeri birlikte ücretsiz tarama yapabilecektir. Bunun dışında Millî Savunma Bakanlığı/Genelkurmay Başkanlığı ile yapılan protokole göre; askeri birliklerde tarama yapılabilmesi için taramayı talep eden askeri birlikle MTE’nin bağlı bulunduğu il sağlık müdürlüğü arasında protokol yapılması gerekmektedir.
UYUMSUZ / ZOR HASTA
Tüberküloz hastalığı, tedavisi en az 6 ay süren, düzenli ve eksiksiz ilaç kullanılmasını gerektiren bir hastalıktır. Bu süreçte yaşanan aksaklıkların biyopsikososyal yaklaşımla çözümünde VSD hekimi, tüberküloz il koordinatörü, psikolog, sosyal çalışmacı, sosyolog, TSM başkanı/ilçe sağlık müdürü birlikte çalışmalıdır.
DÖKÜMAN İÇİN TIKLAYIP İNDİREBİLİRSİNİZ..,